در این اپیزود به چندین ابزار سرمایه گذاری در بازار بورس می پردازد و سپس مراحل انتخاب یک سهم را از دید اقتصاد کلان نشان می دهد. در گروه صنعت در این اپیزود به عنوان گروههای با چشم انداز مثبت ، دو گروه معرفی شده است که شرکتهای این دو گروه می توانند رشد چشمگیری در بلند مدت داشته باشند.
سرمایه گذاری در بازار بورس ایران – قسمت سوم
…
آشنایی با ارکان بازار سرمایه
مطالب تکمیلی اپیزود هشتم سرمایه گذاری برای همه توسط علی فراهانی و حسین فراهانی تهیه شده است.
منظور از ارکان بازار سرمایه، نهادهای اصلی هستند که هر یک طبق شرح وظایف خود، امور مختلف مرتبط با بازار سرمایه را رسیدگی می‌کنند. در بازار سرمایه ایران، این نهاد ها عبارتند از شورای عالی بورس و اوراق بهادار، سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، و همچنین شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار. همچنین برخی از نهادهای مالی دیگر نیز جزء ارکان بازار سرمایه محسوب می‌شوند که در ادامه شرح داده خواهد شد. شکل زیر در یک نمای کلی ساختار بازار سرمایه را نمایش می‌دهد.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار
این شورا، بالاترین جایگاه نظارتی بر بازار سرمایه را داراست و وظیفه‌ی راهبری، تعیین خط مشی‌ها و سیاست‌های کلان بازار در چارچوب سیاست‌های کلی کشور بر عهده‌ی این شوراست. همچنین اتخاذ تدابیر لازم برای ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار از وظایف شورای عالی بورس است. لازم به ذکر است که این شورا، یک نهاد مقررات‌گذار است که به‌واسطه‌ی صدور دستورالعمل‌ها می‌تواند نقش تنظیم‌گری داشته باشد.
اعضای شورای عالی بورس و اوراق بهادار عبارتند از:
- وزیر امور اقتصادی و دارایی به‌عنوان ریاست شورا
- وزیر بازرگانی
- رئیس‌کل بانک مرکزی
- رؤسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران
- رئیس اتاق تعاون
- رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان
- دادستان کل کشور یا معاون وی
- یک نفر نماینده از طرف کانون‌ها
- سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار
- یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط
سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار، یک نهاد نظارتی است که زیر نظر شورای عالی بورس فعالیت می‌کند و نظارت بر فعالیت‌های بورس‌ها را عهده‌دار است. پس از بازنگری در قانون بازار اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴، به‌نوعی وظیفه‌ی اجرا و نظارت تفکیک شدند و وظیفه‌ی سازمان بورس اوراق بهادار از نوع نظارتی است. نظارت بر انواع مختلف اوراق بهادار و بورس‌های فعال در کشور، صدور مجوز نهادهای مالی و نظارت بر عملکرد همه‌ی فعالان بازار از منظر معاملاتی، شفافیت و کارایی از جمله وظایف این سازمان می‌باشد. این سازمان یک مؤسسه عمومی غیردولتی دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل است که از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق‌پذیرش شرکت‌ها در بورس‌ها و دیگر درآمدها اداره می‌شود.
همان طور که نمودار فوق مشخص است، ۴ بورس فعال کشور که زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند عبارتند از بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران.
بورس اوراق بهادار تهران
طبق قانون بازار اوراق بهادار مصوب سال ۱۳۸۴، بورس اوراق بهادار تهران از سازمان عمومی غیر انتفاعی تبدیل به یک شرکت سهامی عام انتفاعی شد. این شرکت عملیات اجرایی را بر عهده دارد. بورس اوراق بهادار تهران به نام پایتخت است اما معاملات و فعالیت‌های مربوط به آن در سراسر کشور امکان‌پذیر است. شرکت‌ها اگر استاندارها و معیارهایی که در قوانین بورس اوراق بهادار تهران معین است را داشته باشند، می‌توانند در بورس تهران پذیرفته شوند و سهام خود را عرضه کنند. در حال حاضر بیش از ۳۳۰ شرکت در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده‌اند. این معیارها و استاندارد ها باید سال به سال تحت نظر قرار بگیرند که این مساله تحت عنوان تداوم پذیرش بررسی می‌شود و ممکن است برخی شرکت‌ها در صورت نقض این استانداردها از بورس تهران اخراج شوند. بورس اوراق بهادار تهران در ۲۲ تالار منطقه ای در استان‌های گوناگون کشور نیز فعالیت می‌کند که بعد از تسهیل معاملات برخط در کشور، بیشتر فعالیت این تالارها در حوزه‌ی فرهنگسازی و بازرسی است. پذیرش و معاملات اوراق بهادار در بورس تهران در قالب سه بازار نقد سهام (بازار اول و بازار دوم) و صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF)، بازار اوراق بدهی (اوراق مشارکت، گواهی سپرده و انواع صکوک) و بازار مشتقه (قرارداد آتی، اوراق تبعی و اختیار معامله) انجام می‌شود. زمان انجام معاملات در بورس تهران، از شنبه تا چهارشنبه‌ی هر هفته به جز روزهای تعطیل رسمی، از ساعت ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر است. لازم به ذکر است که از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۹ زمان پیش‌گشایش بازار است یعنی سفارشات ثبت می‌شوند اما معامله ای صورت نمی‌گیرد. خرید و فروش اوراق بهادار مستلزم حضور سهامداران در تالارها نیست و سهامداران می‌توانند با دریافت مجوز معاملات برخط از شرکتهای کارگزاری، از طریق اینترنت خرید و فروش اوراق بهادار را انجام دهند.
فرابورس ایران
فرابورس ایران در سال ۱۳۸۸ تاسیس شد و بازاری است برای شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران را ندارند. شرایط پذیرش در فرابورس، ساده‌تر از شرایط پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران است. همچنین شرکت‌هایی با سرمایه‌های کمتر می‌توانند در فرابورس پذیرش و معامله شوند. فرابورس ایران متشکل از ۹ بازار با کارکرد و مقررات جداگانه است که ۶ بازار آن در نمودار زیر آمده است:
در بازار پایه، امکان معاملات سهام در سه تابلو مجزا به نام‌های زرد، نارجی و قرمز وجود دارد. طبقه بندی شرکت ها در این تابلوها بر اساس میزان شفافیت اطلاعاتی و نقدشوندگی است. بازار سوم و بازارهای پایه نارجی و قرمز، مربوط به اوراق بهادار شرکتهای درج شده اما پذیرفته نشده در بازارهای اصلی بورس‌ها هستند. شکل زیر نمای کاملتری از ساختار مربوط به بازارهای فرابورس ایران را نمایش می‌دهد. البته نام بازار پایه‌های الف، ب و ج تغییر کرده است و همان‌طور که در نمودار قبلی نمایش داده شده، اکنون به اسامی زرد، نارنجی و قرمز شناخته می‌شوند.
ساختار بازار فرابورس ایران
بورس کالای ایران
بورس کالا، بازار منسجمی است که تعداد زیادی از عرضه‌کنندگان، کالای خود را عرضه می‌کنند و کالای مربوطه پس از بررسی‌های کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می‌شود. در بورس کالا معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پنبه، گندم، برنج، زعفران و… دادوستد می‌شوند. یکی از مزایای بورس کالا، حضور نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده بازار است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، از مزایای قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند. در ایران، بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ (نخستین بورس کالایی در ایران) و بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ آغاز به فعالیت کردند. بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ با درهم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد. گفتنی است ارکان شرکت بورس کالای ایران هم اکنون شامل «مجمع عمومی»، «هیئت مدیره»، «مدیرعامل»، «بازرس/حسابرس» می‌شود. همه داد و ستدها در بورس کالا در قالب قراردادهای استاندارد انجام می‌گیرد. به طور کلی، قراردادهای «نقدی»، «سلف»، «نسیه»، «آتی» ،«اختیار معامله» ، «صلح» و «معاوضه» برای داد و ستد هر کالا وجود دارد.
بورس انرژی ایران
در خردادماه ۱۳۹۰ در شورای عالی بورس و اوراق بهادار، تصمیم بر راه‌اندازی بورس انرژی گرفته شد. بورس انرژی چهارمین بورس فعال کشور است و در زمینه‌ی عرضه برق، محصولات نفت و مشتقات نفتی، گاز طبیعی، زغال‌سنگ و سایر حامل‌های انرژی فعالیت دارد. پس از طی روندهای اجرایی مربوط، نخستین معاملات این بورس روی کالاهای برق، قطران و زغال‌سنگ در اسفندماه سال ۱۳۹۱ انجام شد. توضیحات زیر درباره‌ی بورس انرژی ایران برگرفته از سایت رسمی این نهاد می‌باشد:
در بورس انرژی ایران نیز مشابه سایر بورس‌ها، تعداد زیادی خریدار و فروشنده حضور داشته که با انجام داد و ستد در فضایی رقابتی، دستیابی به قیمتهای تعادلی حامل‌های انرژی را میسّر میسازند.
بورس انرژی ایران دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی می‌باشد. در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته شده در بورس و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده در بورس مورد معامله قرار میگیرند. کالاهای تک محمولهای و خارج از گونه نیز در بازار فرعی قابلیت معامله دارند. بازار فیزیکی خود شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می‌باشد. همچنین هر یک از تابلوها دارای دو رینگ داخلی و بینالمللی هستند. در بازار فیزیکی معاملات در قالب قراردادهای نقدی، نسیه، سلف، کشف پریمیوم انجام میپذیرند و قراردادهای آتی، اختیار معامله و سلف موازی استاندارد و … نیز قابلیت معامله در بازار مشتقه را دارا میباشند. بر این اساس کلیه حامل‌های انرژی در صورت داشتن سابقه فعالیت قابل اتکاء عرضهکننده در بازار کالای مورد پذیرش، امکان کشف عادلانه قیمت با توجه به میزان عرضه کالا توسط متقاضی و عدم شمول محدودیتهای قیمت‌گذاری قانونی و انحصار در عرضه یا تقاضا، همچنین ارائه تعهدات مصرح در دستورالعمل پذیرش توسط متقاضی با تصویب هیات پذیرش یا کمیته عرضه بورس انرژی به عنوان کالای اصلی یا مشابه امکان معامله در بورس انرژی را دارند.
در بورس انرژی ایران معاملات در بازار فیزیکی بسته به تعداد عرضه‌کنندگان در یک نماد معاملاتی و شرایط عرضه به سه روش حراج حضوری، معاملات تمام الکترونیکی و عرضه‌ی یکجا انجام می‌پذیرد. معاملات در بازار مشتقه نیز به صورت تمام الکترونیکی انجام می‌پذیرد.
نهادهای مالی مرتبط
نهادهای مالی که وظایفی مانند تسهیل ورود افراد مختلف به بازار سرمایه، ارائه خدمات مالی به انواع بازیگران مختلف بازار سرمایه و …. را به عهده دارند نیز، از ارکان بازار سرمایه محسوب می‌شوند. شرکتهای تامین سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، شرکتهای مدیریت دارایی (سبدگردان)، شرکتهای کارگزاری، شرکتهای پردازش اطلاعات مالی، شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری از جمله نهادهای مالی مرتبط هستند که همگی تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.
از شرکتهای دیگری که ساختار بازار سرمایه حضور دارند و در حقیقت شرکتهای تابعه‌ی سازمان بورس و اوراق بهادار قلمداد می‌شوند می‌توان به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه اشاره نمود که به عنوان آخرین بخش این مقاله، شرح مختصری از فعالیت برخی از این شرکت‌ها را ذکر می‌کنیم:
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه: این شرکت که در دی‌ماه ۱۳۸۴ تاسیس شد، وظیفه‌ی آماده‌سازی و مدیریت زیرساخت‌های پیش و پس از معاملات (مانند نقل و انتقال پول بین سرمایه‌گذاران هنگامی که معاملاتی صورت می‌گیرد و همچنین نقل و انتقال اوراق بهادار) را به عهده دارد که همه‌ی این وظایف به صورت الکترونیکی طبق مقررات انجام می‌گیرد. همچنین آخرین اطلاعات تمام سهامداران و دارندگان اوراق بهادار نیز نزد این شرکت ثبت و نگهداری و بررسی می‌شود. پرداخت‌های دوره‌ای انواعی از اوراق مثل اوراق مشارکت نیز با عاملیت این شرکت صورت می‌پذیرد و به نوعی می‌توان این شرکت را پل ارتباطی میان بازار سرمایه و شبکه بانکی کشور نیز دانست.
شرکت مدیریت فناوری بورس تهران: این شرکت به عنوان یکی از شرکتهای تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار برای ارائه‌ی خدمات معاملات رایانه‌ای (معاملات الکترونیکی) به بازار سرمایه فعالیت می‌کند. مواردی مانند مدیریت سیستم معاملات، محاسبه‌ی شاخص‌های مختلف بازارها و انتشار آخرین اطلاعات مربوط به معاملات به صورت لحظه‌ای از مسئولیت‌های این شرکت هستند.
نظرات شما